Stacja Środa Miasto

Obok dawnego dworca znajduje się peron kolejki o typowej konstrukcji ziemnej ze wzmacnianymi dwoma krawędziami ceglanymi. (Początkowo peron jednokrawędziowy). Jest to jedyna oryginalnie zadaszona stacja wąskotorowa w Polsce. Wiata peronowa powstała około 1958 roku.

Jak na stację główną przystało do dyspozycji podróżnych był również szalet, z osobnym bocznym wejściem dla obsługi stacyjnej.

Pomiędzy torami można zauważyć dwa betonowe cokoły. Wbrew pozorom to nie są pozostałości po semaforach, ponieważ na wąskotorówce w Środzie semafory nie były nigdy stosowane.

Są to podstawy pozostałe po starych latarniach oświetlających teren stacyjny. Zaachowane latarnie tego typu znajdują się pomiędzy stolarnią, a warsztatami parowozowni oraz przy bramie kolejowej cukrowni na przeładowni.

Na jednym z dawnych torów wjazdowych na plac buraczany cukrowni, w latach 80-tych zbudowany został garaż dla drezyny WMC-003. Jest to przykład konstrukcji wykonanej sposobem gospodarczym - szkielet wykonany z podkładów obity deskami.

Jednym z najstarszych obiektów na stacji jest waga wagonowa z 1902 roku. Budynek postawiony na ceglanych fundamentach z kanałem odprowadzającym wodę z pomostu . Do budowy wykorzystano innowacyjne jak na tamte czasy materiały, mianowicie metalowy nitowany szkielet oraz blachę falistą. W późniejszych latach dobudowano ceglany kantorek dla obsługi.

Ściany wewnętrzne wykonane są z gliny i słomy. Wagę wyposażono w mechanizm wyprodukowany przez fabrykę SCHÖNFELDER z Wrocławia. We wrześniu 2002 roku jako jedna z niewielu wąskotorowych wag przeszła legalizację, a do jej przeprowadzenia na stację sprowadzono dwa wagony normalnotorowe typu Gags umieszczone na transporterach. Legalizacja wynikała z konieczności utrzymania przejezdności przez wagę na użytkowane torowiska odstawcze

Dzisiejsza siedziba kolejki, to również bardzo ciekawy budynek. Początkowo mieściła się w nim składnica towarów oraz odprawa bagażowa, dopiero wiele lat później przystosowano go do funkcji dworcowych. Konstrukcja obiektu oparta jest na murze pruskim. W budynku znajdują się pomieszczenia dyżurnego ruchu, biuro naczelnika stacji, oraz poczekalnia z dwustanowiskową kasą biletową - przebudowana na izbę pamięci.

Kolejnymi obiektami na stacji Środa Miasto są zasieki węglowe oraz żuraw obrotowy. Do budowy ścian zasieków wykorzystano podkłady stalowe, Obsługa dźwigu o maksymalnym obciążeniu 1260 kg wymagała nie lada wprawy oraz siły fizycznej, ponieważ podnoszenie wózków odbywało się za pomocą zębatej korby. Pod koniec lat 80-tych został zmodernizowany. obecnie posiada napęd elektryczny wysięgnicy, a obsługa odbywa się za pomocą kasety sterowniczej, przy czym obrót kolumny nadal wykonuje się ręcznie.

Warto bliżej przyjrzeć się samym zasiekom. Magazyn podzielony jest na dwie części, pierwsza z nich była eksploatowana na bieżąco, druga stanowiła magazyn zapasowy. Cały kompleks posiadał również własny system torowy, przeznaczony dla wózków węglowych, o czym świadczą pozostałości torów o bardzo małym prześwicie wraz z obrotnicami talerzowymi.

Obok zasieków, w ziemiance umiejscowiony jest magazyn paliw, przez wiele lat przechowywano w nim takie materiały jak ropa naftowa, terpentyna, oleje, smary, a także farby i lakiery. Budynek został umieszczony w zagłębieniu, belki stropowe dach przykryto warstwą ziemi. Takie zabezpieczenia miały na celu utrzymywanie stałej niskiej temperatury oraz uniemożliwienie rozprzestrzeniania się pożaru.

Zaraz za magazynem paliw znajduje się bardzo ciekawy obiekt. Obecnie budynek został zaadaptowany na stolarnię, jednak pierwotnie był to hangar przeznaczony dla wagonu motorowego o rozstawie 1000 mm, który kursował na linii Środa- Zaniemyśl w latach 30-tych XX wieku. Przed budynkiem znajdowała się obrotnica, dzięki której wagon mógł do niego wjechać, a także zmienić kierunek jazdy, ponieważ podobnie jak samochód posiadał tylko jedna kabinę.

Nitowana konstrukcja nośna została wypełniona cegłami, natomiast zaokrąglony dach pokryto blachą falistą. Dzięki zastosowaniu takiej technologii budynek mógł powstać w bardzo krótkim czasie. Do dzisiaj pod betonową posadzką znajduje się fragment torów o prześwicie 1000 mm. Bliźniacza konstrukcja znajdowała się w Zaniemyślu.

Sercem stacji jest dwustanowiskowa parowozownia wraz z warsztatem. Budynek tak jak większość budowli na Średzkiej Kolei Powiatowej oparty został o mur pruski. Po przekuciu torowiska z 1000 na 750 mm dobudowano część warsztatową wraz z kotłownią oraz rozbudowano część socjalną. . W hali warsztatów zachował się fragment torowiska o rozstawie 1000 mm prowadzący pierwotnie z obrotnicy wzdłuż parowozowni.

Rarytasem w skali ogólnopolskiej są zachowane 4 pary podnośników Beckera do podnoszenia pudeł wagonów w oparciu o nitowane belki, jedyne w Polsce ręczne podnośniki, które są nadal w użytku.

Tuż za parowozownią do początku 2018 roku, znajdował się budynek, w którym mieścił się odcinek utrzymania kolei dojazdowej.

Do 2011 roku za parowozownią znajdowała sie drewniana lakiernia wagonów. W czasach świetności każdy świeżo wyremontowany wagon wyjeżdżał właśnie z tamże umiejscowionego budynku. Konstrukcja oparta była o szkielet z imponującej wielkości bel drewnianych wspartych na betonowych cokołach, całość obita była poszyciem z zaimpregnowanych desek. W środku znajdowały się murowane pomieszczenia gospodarcze oraz stanowisko lakierowania. W ostatnich latach istnienia pełniła rolę siedziby dla amatorskiego teatru. Niestety, ze względu na zagrożenie zawaleniem lakiernia została rozebrana.

Z kolei po stronie południowej, tor położony wzdłuż okien warsztatów naprawczych kończył się na starym, małym garażu dla drezyny, rozebranym w na początku lat 70-tych.

Na uwagę zasługuje również układ torów stacyjnych. Linia do Kobylegopola była jednotorowa, jednak ze Środy wybiegały dwa tory. Przejazd kolejowy na drodze wyposażony był w dwie długie rogatki, obsługiwane za pomocą pędni ręcznej. Dodatkowo w bliskiej odległości od toru znajdował się ceglany budynek dróżnika z półkolistym blaszanym dachem. Do dzisiaj zachował się jedynie murowany kanał, w którym zasypane jest koło zwrotne drutu pędnego.

Pierwszy tor położony bezpośrednio przy brukowanej drodze, przecinał ulicę Niedziałkowskiego i był traktowany jako tor ładunkowy dla nieistniejącego już młyna. Głównym torem wjazdowym na stację był tor środkowy. Torowiska położone po drugiej stronie ulicy ciągnące się aż do ulicy Brodowskiej zostały ostatecznie rozebrane w 1996 roku.

Tor nr 1 pełni funkcję mijanki jednak, to właśnie z niego często odprawiane są pociągi. Tor numer 2 jest torem zasadniczym. Z toru numer 3 odprawiane były pociągi towarowe, z kolei tor numer 4, to istny relikt przeszłości. Odchodzące z niego torowiska prowadziły na sam plac składowo-wyładowczy cukrowni, zaś sam prowadzi do wagi dla wagonów. Pozostałości torów wjazdowych, pełnia obecnie rolę odstawczą dla wagonów towarowych, a jeden z nich wykorzystano do budowy wspomnianego garażu dla drezyny WMC-003. Przy pierwszym rozjeździe toru cukrowniczego zachował się wieszak na sprzęgi transporterowe.

Z każdego z czterech wymienionych torów stacyjnych można wyprawić pociąg w stronę Zaniemyśla. Ponadto z torowiska położonego przy drodze można dostać się na tor prowadzący koło dyżurki do nieistniejącej już lakierni wagonów za parowozownią. Zarówno tor pierwszy jak i tor drugi zapewnia bezpośrednie połączenie z warsztatami, pierwszym i drugim stanowiskiem parowozowni oraz Starym torem obsługi zaplecza biegnącym wzdłuż zasieków i stolarni.

Przekładając zwrotnicę na torze czwartym dostaniemy się do kompleksu trzech torowisk odstawczych dla wagonów towarowych - co ciekawe - jest to najdłuższy odcinek torów stacji Środa Miasto, kończący się praktycznie krótko przed kolejną stacją, mianowicie Przeładownią.